Hejmen

Datrevenkalendaro hungaria

de Árpád Rátkai

2007

Lasta modifo 2007-01-15

10 JAN

Antaŭ 80 jaroj en 1937 oni malpermesis hungarian disvastigon de la hispana respublikana revuo Popola Fronto. Ĝis 1938 oni malpermesis la disvastigon de 40 Eaj kaj 4 Ido-lingvaj eldonaĵoj. Tio okazis ne kontraŭ Esperanto, sed ofendis tiujn, kiuj preferis infomiĝi en tiu lingvo.

23 JAN

Antaŭ 150 jaroj naskiĝis Péter TÖRÖK (1857-1929), plumnome Petro T. Li iĝis instruisto pri naturscienco kaj geografio en la kalvinana ĉefgimnazio en la urbo Debrecen. Esperantisto ekde 1907, delegito de UEA en Debrecen (1911-1916), kursgvidanto, aŭtoro de lernolibro (1909), Esperanta-hungara vortaro (1910) sintakso (1912) kaj eminenta resumo de la sciindaĵoj pri la kalendaroj (Porĉiama kalendaro, 1910). Li tradukis la Esperantan parton de la priskribo pri la regiono Hortobágy, kiu jam frue estis celo de internacia turismo (Nagyhortobágy, 1910). Li restis aktiva ankaŭ post sia emeritiĝo (1913): komitatano (1920-1928) de Hungarlanda Esperanto-Societo kaj membro (1922-1929) de Lingva Komitato de Esperanto.

27 JAN

Antaŭ 100 jaroj en la urbo Győr naskiĝis Klára MAJTINSKY, ekde 1931 Klara Jevgenjevna MAJTINSKAJA (1907-1989). Kiel studento pri muzikhistorio ŝi lernis Esperanton dum lingvokurso de András Cseh. Tuj post tiu kurso ŝi jam interpretis por eksterlandanoj alvenintaj al la 21-a Universala Kongreso de Esperanto en Budapeŝto la 2-9-an de aŭgusto 1929. Tiam ŝi iĝis internacie konata kiel elstara lingvo-talentulino. Post dujara korespondado kun la rusa esperantisto Eugen BLINOV ŝi veturis al Moskvo kaj edziniĝis al li. En la postaj jaroj Esperanto-movado en Sovetio rapice perdis siajn poziciojn. Ŝi instruis nur aliajn lingvojn en Moskvo kaj ekde 1950 ŝi dediĉis sin ekskluzive al la finnugraj lingvoj fariĝante konata esploristo de finnugristiko.

03 FEB

Antaŭ 60 jaroj, en 1947 kongreso de Socialdemokrata Partio rezoluciis por lerneja instruado de Esperanto. Sed en 1947 la la influo de la partio rapide malkreskis. En 1948 la partio unuiĝis kun la Komunista Partio tiel, ke fakte la socialdemokrata politiko praktike ĉesis.

05 FEB

Antaŭ 30 jaroj, la 25-an de februaro forpasis Pál BALKÁNYI (1894-1977), plumnome Paŭlo B. aŭ Oĉjo Paŭlo , bankoficisto, esperantisto ekde 1907. Li ricevis la Jubilean Stelon arĝentan (pioniran) en 1937, kaj elektiĝis honora membro de UEA (1977). Li estis inter la plej fervoraj kaj diversflankaj propagandistoj de E dum jardekoj antaŭ kaj post la dua mondmilito, senhezite entreprenanta ion ajn en la intereso de la movado. Li „kontraŭbatalis” Idon (1918-1919). Li organizis gazetservon, kiu pri E aperigis plurcent artikolojn en hungarlingvaj gazetoj kaj pli ol mil artikolojn en diversaj E-revuoj, i. a. La Revuo, Heroldo de Esperanto, Hungara Heroldo (kunredaktoro) kaj Hungara Vivo (ĉefkunlaboranto). Li estis ĉefredaktanto de Enciklopedio de Esperanto (1933-1934). Li eldonis la unuan poemkolekton de Kálmán KALOCSAY (1921) kaj organizis E-standon en la ĉiujara Budapeŝta Internacia Foiro (1918-1928). Li estis iniciatinto (1929) de E-movado inter la hungaraj skoltoj, delegito kaj ĉefdelegito de UEA por Hungario (1921-1938, 1947-1950), fakdelegito por paco (1956-1977), de sia junaĝo pacifisto, aktivulo de Mondpaca Esperantista Movado, distingita per 20-jara jubilea MEM-medalo (1977). Li estis aktivega funkciulo de Hungarlanda Esperantista Societo (1913-1950), Hungaria Esperantista Societo Laborista (1913-1919), Propaganda Komitato de Lingvo Internacia (ĉefsekretario 1918-1922), Hungara Pedagoga Esperanta Societo (1942-1944), Hungarlanda Esperanto-Konsilantaro (vicprezidanto 1955-1958), Hungara Esperanto-Asocio (1960-1977, prezidiano 1963-1965).

5 FEB

Antaŭ 90 jaroj en la urbo Szombathely naskiĝis József BOGNÁR (1917-1996) ekonomo, politikisto etbienula, poste sendependa, i.a. vic-ĉefministro en la registaro de Imre Nagy en 1956. Dum jardekoj li konsekvence apogis ĉiun iniciaton por Esperanto kaj kiel urbestro de Budapeŝto, kaj kiel parlamentano (1945-1990).

06 FEB

Antaŭ 90 jaroj en la urbo Pécs naskiĝis András SZALAI (1917-1949, junaĝe Ervin LÄNDLER). Li estis 16 jara, kiam oni eksigis lin el la gimnazio pro partopreno en maldekstra student-movado, poste li iĝis tornistro. Pro politikaj persekutoj en 1937 li transloĝiĝis en Zagrebon, kie tiutempe estis vigla E-ista movada vivo. Li tie E-istiĝis, partoprenis plurajn E-vojaĝojn kaj studis inĝenieradon. Ekde 1940 li partoprenis en Budapeŝto la komunistan rezist-movadon kun la esperantisto Gyula KULICH, sed ili falis en la manojn de la polico kaj estis en prizono (1942-1944). Pro grava malsano li liberiĝis, kaj ekde 1945 li laboris en la komunista partio. En 1949 li rolis en la politika proceso kontraŭ László RAJK, kaj laŭ falsaj akuzoj ankaŭ lin oni kondamnis kaj ekzekutis.

13 FEB

Antaŭ 50 jaroj en la urbo Oberlin OH (Usono) mortis dr. Oszkár JÁSZI (1875-1957) juristo, sociscienculo, politikisto, ekspertizo pri minoritataj problemoj. Li planis Danubregionajn Unuiĝintajn Ŝtatojn, kies komuna lingvo estus la germana, sed en oktobro 1918 jam lanĉis la ideon, ke Ido povus esti tiu lingvo. Dum la sekvaj monatoj li estis eĉ ministro, Ido- kaj Esperanto-movadoj ekfloris, tamen li abdikis kaj elmigris en 1919 en Vienon, kaj de tie en 1925 en Usonon, ĉar li jam ne vidis ŝancon por la demokratia evoluo en la Danub-regionaj ŝtatoj.

21 FEB

Antaŭ 60 jaroj, en 1947 Sándor RÓNAI socialdemokrata ministro por komerco kaj kooperativoj permesis kaj eĉ stimulis la instruadon de Esperanto en la komerclernejoj.

MAR

Antaŭ 70 jaroj en 1937 en Sovetio per disvolviĝo de granda aresto-serio oni likvidis la „internacian spionan organizaĵon” Sovetrespublikara Esperanto-Unio. Inter la arestitoj estis hungaraj esperantistoj, kiuj fuĝis el Hungario aŭ el Germanio en Sovetion, ekz. Ferenc ROBICSEK, filo de Pál ROBICSEK vicpopolkomisaro de la Hungara Poŝto en 1919, Sándor SZATMÁRI, frutempa membro de Centra Komitato de SEU. Jarfine oni arestis, iam poste mortkomdamnis kaj ekzekutis ankaŭ József BATTA, estintan redaktoron de Internaciisto, organo de Internacio de Proletaj Esperantistoj en Berlino ĝis la nazia potencpreno.

11 MAR

Antaŭ 60 jaroj, en 1947 Hungara Radio komencis novaĵ-dissendojn ankaŭ en la Internacia Lingvo. Komence unufoje 5 minutojn semajne, poste trifoje, fine kvarfoje semajne oni povis aŭskulti novaĵojn en Internacia Lingvo. La 2-an de oktobro 1949 la dissendo jam ne okazis, kaj la deĵorantoj ricevis la „klarigon”, ke „ekde hodiaŭ tiu estas la linio.” La regulaj dissendoj rekomenciĝis nur en 1966.

12 MAR

Antaŭ 100 jaroj en la urbo Kispest naskiĝis György KILIÁN (1907-1943) seruristo, junulara gvidanto de la subtera komunista partio. Li lernis Esperanton kaj membriĝis al internaciaj E-organizaĵoj, kiuj estis malpermesitaj en Hungario: Sennacieca Asocio Tutmonda kaj Internacio de Proletaj Esperantistoj, partoprenis SAT-kongreson en Lejpcigo, korespondadis i.a. kun bulgaraj esperantistoj, kiujn li vizitis. En 1941 dum veturo li ĝuste atingis Odeson, kiam okazis la germana atako kontraŭ Sovetio, kaj li tuj aliĝis kiel volontulo al la armeo, kaj senspure malaperis en 1943 dum paraŝutista enbataligo oriente de Varsovio.

18 MAR

Antaŭ 40 jaroj, en 1967 forpasis Gyula BAGHY (1891-1967), plumnome Julio B. aktoro, esperantista movadgvidanto, poeto, prozverkisto, E-instruisto, E-isto ekde 1911. Lia ampleksa kaj senlaca agado por E. komenciĝis jam en siberiaj militkaptitejoj (1914-1920), kie li gvidis multajn kursojn por diversnacianoj. Reveninte al Hungario kun partoprenintoj de sia unua kurso li fondis la klubon ERA (Esperanto-Rondo Amika, 1921, refond. 1934), gvidis multajn diversgradajn kursojn. Li veturadis de urbo al urbo, kie li ricevis loĝlokon kaj manĝon, kaj gvidis kelksemajnajn senpagajn kursojn, tre ofte en laboristaj grupoj. Frue li ricevis la karesnomon Paĉjo. – Li gvidis Ĉeh-metodajn kursojn en 1930 (Nederlando), 1931 (Nederlando, Estonio, Latvio), kaj li faris prelegvojaĝon en 42 urboj de Svedio en 1937. Dum pluraj Universalaj Kongresoj li estis aktoro kaj reĝisoro de la kongresaj teatraĵoj. – Li laboris ekde la 1930-aj jaroj senlace por la unueco de la E-movado, precipe kontraŭ la apartiĝo de la laborista kaj burĝa movadoj, kiu ĉesis nur en 1947, kiam li vicprezidantiĝis. – Kaj lian movadan aktivadon kaj lian literaturan agadon karakterizis lia devizo: "Amo kreas pacon, Paco konservas homecon, Homeco estas plej alta idealismo." – Li estis ĉefredaktoro de Literatura Mondo (1922-1926, 1932-1933), el kiu li eksiĝis pro principaj motivoj. Li sukcese iniciatis, ke la 15-a de decembro estu la tago de la Esperanta libro. – Inter la mondmilitoj aperis liaj beletraĵoj, kiuj grandparte respegulis la spertojn akiritajn en Siberio. Lian verkaron karakterizas fundamenta homeco, kvankam kelkfoje prefere sentimentalismo aŭ patoso. El lia emocia kaj melodiriĉa liriko kvalite elstaras lia ĉefverko Preter la vivo (1922), la plej lirikeca poemaro, kiun sekvis Pilgrimo (1926), La vagabondo kantas (1933), Ĉielarko (1966) kaj Aŭtunaj folioj (postmorte, 1970). Liaj noveloj havas simplajn formojn, kaj kelkfoje ŝajnas esti nur skizoj, sed la ton-gamo tre varias: Dancu Marionetoj! (1927), Migranta Plumo (1929), Koloroj (1960). Liaj movadaj spertoj aperis en Verdaj Donkihhotoj (1933) kaj La Teatra Korbo (1934). – Membro de la Lingva Komitato 1923-1948, membro (1925-1967) kaj vicprezidanto (1938-1950) de Akademio de Esperanto. En Universala Esperanto-Asocio komitatano (1938-1941, 1947-1950, 1962-1967), estrarano 1947-1948 kaj honora membro 1937-1967. Distingita per Jubilea Stelo arĝenta (1937). Hungarlanda Esperanto-Societo: diversaj funkcioj 1921-1947, i.a. kunprezidanto 1947-1950. Hungarlanda Katolika Esperanto-Societo: komitatano 1928-1936, Hungara Esperanta Pedagoga Societo: komitatano 1942-1944, Hungara Esperanto-Federacio: vicprezidanto 1936-1944, Hungarlanda Esperanto-Konsilantaro: prezidanto 1955-1960, Hungara Esperanto-Asocio: komitatano 1960-1967, prezidanto 1960-1965. – Baghy-memortabuloj estas en Budapeŝto (Rottenbiller u. 66.), Miskolc (Baghy Gyula u.), Nagybakónak (Esperanto-fonto, norda latitudo. 46° 33,5420' orienta longitudo 17° 01,7980') kaj Szeged (Sóhordó u. 9.), Liaj korpoerestaĵojn en 1974 oni transtombigis el la tombejoj Fakasréti al Kerepesi úti, parcelo de verkistoj (parcelo 34/1. vico 38.): http://www.agt.bme.hu/staff_h/varga/foto/kerepesi/baghy.html

22 MAR

Antaŭ 20 jaroj, en 1987 la Hungara Esperanto-Asocio la unuan fojon sendepende de sia supera instanco modifis sian celaron en la statuto. HEA delklaris sin parto de la internacia E-movado, kaj en la celaro aperis novaj elementoj validaj ekde tiam: la humanismo kiel tradicio kaj klopodo, ekkono kaj apreco de la komunaj valoroj de la homaro, konscio pri la interdependo kaj la komuna respondeco por la tuta homaro kaj ĝia medio.

03 APR

Antaŭ 130 jaroj en la vilaĝo Villány naskiĝis Gyula LAJOS (1877-1955) kanoniko, parokestro de la katedralo en la urbo Pécs. E-isto ekde 1912, en 1937 distingita per la arĝenta Jubilea Stelo. Li estis gvidanto de la E-movado en sia urbo inter la mondmilitoj. Plurfoje li faris katolikan diservon kaj faris paroladon en E. Li estis grupprezidanto de Hungarlanda Esperanto-Societo (1924-1928), komitatano (1928-1936) kaj kunprezidanto (1938-1940) de Hungarlanda Katolika Esperanto-Societo kaj protektanto (1936-1944) de Hungara Esperanto-Federacio. En la urbo Pécs estas Esperanto-Muzeo Lajos Gyula (HU-7621 Pécs, Hunyadi u,. 4.).

09 APR

Antaŭ 50 jaroj, en 1957 Hungarlanda Esperanto-Konsilantaro (1955-1960) komencis rapidan evoluon al tutlanda organizado, sub gvido de Gyula Baghy prezidanto, Lajos Márton ĉefsekretario kaj Imre Ferenczy sekretario. Kun oftaj kooptoj la sepmembra konsilantaro kreskis al tridekmembra. Por la E-grupanoj ĝi komencis ellasi membrobiletojn por membrokotizo, kvankam oficiale ne havis membrojn. Fakte la membraro tiujare estis ĉ. 300, kaj en 1959 jam 900. HEK unu post alia organizis departementajn komitatojn, kaj reprezentis Hungarion en la internaciaj E-organizaĵoj.

17 APR

Antaŭ 90 jaroj, en 1917 mortis en Varsovio Lazar Markoviĉ Zamenhof (1859-1917), rusiĝinta judo, okulkuracisto, kreinto de la sukcesa lingvoprojekto de Internacia Lingvo, iniciatinto kaj de la lingvo mem kaj de ĝia socia bazo, la internacia E-movado. Simpla eraro estas preni la formon Samenhof aŭ Zámenhof. Bedaŭrinde pli multaj estas la falsigoj, ekz. anstataŭ la oficiala Markoviĉ senklariga uzo de unu el la jidaj Mordka aŭ Motelev. El inter dekduo da liaj plumnomoj en1887 aperis D-ro Esperanto, el kiu la lasta iom post iom transiris al la Internacia Lingvo mem, iĝante ties sinonimo. Alia plumnomo aperinta en 1904 estis Lazaro Ludoviko Z., el kiu Ludoviko plej ofte aperis en tradukoj: Ludwig, Louis, Ludowik, Ludwik, ’Ludovit, Lajos, Ludovicus, ktp. E-istoj false prezentis tiun aŭ alian plumnomon lia vera, oficiala nomo, kaj eĉ „retrofalsigis” ilin ĝis lia naskiĝo. E-istoj falsigis ankaŭ la gepatrajn lingvojn, kiuj estis la jida, kiun la patrino, kaj la rusa kiun la patro parolis. Oni prisilentis aŭ neis la jidan, kaj klopodis ankaŭ degradigi la lingvon mem, deklarante ĝin „germana dialekto” (eĉ en NPIV). E-istoj falsigis la etnan apartenon de Z. per la misinformo, ke li estis polo. E-istoj ofte riproĉas, ke tiuj falsigoj okazas pro antisemitismo, rusofobio aŭ naciismo, aŭ almenaŭ timo pro ili, sed laŭ aliaj E-istoj tio ne havas ideologian fonon, sed temas nur pri diletantismo. E-istoj falsigis ankaŭ verkon: anstataŭ la Zamenhof-a nomo Internacia Lingvo aŭ Esperanto oni ekuzis amason de aliaj, falsaj nomoj, falsaj epitetoj (ekz. nur en Hungario ĉ. 30). Tiu kontraŭracia agado rezultis iom kaoson informadon. Kiom da manlibroj kaj enciklopedioj de la mondo, tiom da kombinaĵoj de falsaĵeroj: „la pola Ludowik Z., kies plumnomo estis D-ro Esperanto, kreis artefaritan helplingvon”, „la optikisto Ludwig Z. inventis neŭtralan mondlingvon”, ktp. Tia „informado” estas kontraŭ fundamentaj reguloj de la merkatiko, kaj bremsas, malseriozigas la disvastigon de E. – Malgraŭ tiuj akutaj problemoj la merito de la E-lingva komunumo estas pli granda ol damaĝoj, ja ĝi lingvigis la lingvoprojekton laŭ la intenco de Zamenhof. – La naziaj trupoj neniigis la varsovian judan tombejon kune kun lia tombo, kaj liajn familianojn ili neniigis en koncentrejoj.

17 APR

Antaŭ 50 jaroj, en 1957 mortis Mihály ZSÁMBOKY (1885-1957), maŝinseruristo, fervojista ĉeflaborejestro kaj sindikata funkciulo. En la urbo Kispest li fondis kaj gvidis E-grupon, kiun post lia morto oni nomis pri li. E-istiĝis en militkaptitejo dum la unua mondmilito, kaj ekde 1918 en Budapeŝto organizis la movadon. En 1947 li fondis E-fakon en Libera Sindikato de Hungaraj Fervojistoj kaj Ŝipanoj. Prezidanto (1921-1922, 1923-1924), vicprezidanto (1919, 1925-1927) kaj komitatano (1925) de Hungaria Esperantista Societo Laborista, komitatano (1947-1950) de Hungarlanda Esperanto-Societo.

24 APR

Antaŭ 110 jaroj, en 1897 naskiĝis Béla SAS (pli frue SCHULLER) (1897-1963), plumnome Adalberto S., maŝinseruristo. En 1917 aliĝis al la kontraŭmilita Rondo Galilei, en kiu li lernis Idon, sed jam en la sama jaro aliĝis al la laborista E-ista movado. Li verkis propagandan broŝuron (A munkásság és az eszperantó, 1923) kaj artikolojn en la E-gazetaro. En la jaroj 1920-1926 li estis aktivulo de Sennacieca Asocio Tutmonda, krome notario (1923) kaj vicprezidanto (1945-1947) de Hungaria Esperantista Societo Laborista.

02 MAJ

Antaŭ 120 jaroj en 1887 en la municipo Fiume, tiam apartenanta al Hungario (ekde 1918 Rijeka en Jugoslavio) en la nomo de la ĵus elektita provizora estraro la prezidanto Giampaolo CARMINATI prezentis al la municipa magistrato la statuton de Associazione Volapuk di Fiume (Volapuk-Asocio de Fiume), kiun ĵus fondis italaj civitoj. Kvankam en pluraj urboj de la lando agadis volapukistoj kaj okazis volapuk-kursoj, nur en tiu municipo fondiĝis societo. La magistrato aprobis ls statuton, sed la hungara gubernatoro starigis obĵeton, ja oni ne en la oficiala (t. e. hungara), sed en la itala lingvo prezentis ĝin. La grupo ne ekfunkciis.

17 MAJ

Antaŭ 40 jaroj en 1947 naskiĝis Oszkár PRINCZ (1947-2004) klerigisto, kiu de 1982 laboris ĉe Hungara Esperanto-Asocio, de 1987 gvidanto de la HEA-oficejo. E-istoj: li (ekde 1965), la edzino Veronika HEÉ kaj la tri filoj. Aŭtoro de lernolibro: Eszperantó nyelvkönyv (¹1984, ⁴2006). Fondinto kaj sekretario de Nyelvek Egyenjogúságáért Társaság [Societo por Egalrajto de la Lingvoj]. De la 90-aj jaroj kunordiganto de Esperantaj lingvoekzamenoj en la ŝtata Fremdlingva Trejnada Centro. UEA: fakdelegito pri publika klerigado de 1985, komitatano, estrarano pri landaj kaj fakaj asocioj 1989-1991. HEA: membro de 1965, komitatano (1984-1991), sekretario 1986-1998, ĉefsekretario 1998-2004.

30 MAJ

Antaŭ 110 jaroj en 1897 naskiĝis Lajos KÖKÉNY (1897-1985) mezlerneja instruisto, ĵurnalisto, parlamenta stenografo. E-isto de 1919. Li estis „la griza eminentulo”, fakte la gvidanto de H-landa E-Societo en la malfacila periodo 1932-1950, kiam li sukcese gardis la ĝian neŭtralecon kontraŭ la pli kaj pli dekstreniĝanta politiko antaŭ kaj dum la milito, kaj sukcese reorganizis la movadon post la milito. Li klopodis gardi la spiritan heredaĵon de Sándor GIESSWEIN, kaj lia plej proksima movada kunulo estis Gyula BAGHY. Li sukcese aranĝis la unuiĝon kun la laborista E-societo (1947), varbis altajn protektantojn sukcese ekvilibrigante la movadon inter la diversaj polikaj-ideologiaj fluoj. Tamen sekvis la „granda silento” de 1950, ĉar kontraŭ la diktaturo li estis senpova. Ekde 1955 li partoprenis la reorganizon de la movado. Li verkis propagandan kajeron (1928), lernolibron (1947), estis redaktoro de tri jarlibroj Magyar Eszperantó Évkönyv 1930-1932, Hungara Heroldo (1928-1930, 1935-1936), Hungara Esperantisto 1971-1973, kaj kunredaktoro de Enciklopedio de E (1933-1934), ĉefredaktoro de Hungara Vivo (1961-1968), kunaŭtoro de Gvidlibro por supera ekzameno (1966), prizorganto kaj parolisto de E-elsendoj de Hungara Radio (1946-1949, 1966-1969). – Hon. m. de UEA (1980). H-landa E-Societo: komitatano (1928-1932, 1938-1941), vicprez. 1932-1938, prez. 1941-1947, kunprez. 1947-1950. H-a Pedagoga E-a Societo: komitatano 1942-1944. H-a E-Federacio: direkciano (1936-1939, 1940-1942), vicprez. 1943-1944. H-landa E-Konsilantaro: ano 1955-1960. HEA: komitatano 1960-1977, hon. prez. 1977-1985.

06 JUN

Antaŭ 30 jaroj en 1977 mortis Tibor ÚJLAKY-NAGY (1915-1977) oficisto, E-isto de 1929. Kunlaboranto kaj redakciano de Hungara Vivo. Lia ĉefa verko estas La sporta lingvo en Esperanto.(1972) estas tekstaro pri ĉiuj 30 olimpikaj sportbranĉoj. Kunlaborinto de Esperanta Bildvortaro (1988). UEA: fakdelegito pri sporto 1973-1977. HEA: komitatano 1969-1977.

08 JUN

Antaŭ 50 jaroj en 1957 Hungara Poŝto eldonis la poŝtmark-serion Eszperantó mozgalom [Esperanto-movado] en 816 700 ekzempleroj. En Hungario la unuan fojon aperis poŝtmarkoj pri E kaj pri Zamenhof.

09 JUN

En la 2. Balkana Esperanto-Konferenco okazinta en Varasdin (Jugoslavio) al la bulgaraj, rumanaj kaj jugoslavaj aliĝis ankaŭ la hungara. Ilia celo estis kontribui al fortigo de amikaj ligoj inter la popoloj.

19 JUN

Antaŭ 110 jaroj naskiĝis Sándor SZATHMÁRI (1897-1974) maŝin-inĝeniero, E-a kaj hungara verkisto satira kaj filozofiema. E-isto ekde 1932. Literatura Mondo intencis eldoni lian ĉefverkon Vojaĝo al Kazoĥinio, sed la eldonejo ĉesis en 1938 pro la kreskanta antisemitismo. Sennacieca Asocio Tutmonda intencis eldoni ĝin en 1940, sed pro la germana invado tio ne okazis. La hungarlingva versio aperis en 1941, sed necenzurita varianto nur post la milito, la esperantlingva versio en 1958. Aperis liaj E-aj novelaroj Maŝinmondo (1964), Kain kaj Abel (1977), Perfekta civitano (1988) kaj en E-aj revuoj aliaj noveloj, tradukoj kaj artikoloj. – Vicprezidanto de Hungarlanda Esperanto-Societo (1941-1946). UEA-fakdelegito pri tekniko (1966-1968). Siajn lastajn 15 jarojn li dediĉis al la teknika apliko de Esperanto per i. a. prelegoj, artikoloj. Kunlaboranto de Technisches Wörterbuch : Deutsch-Esperanto (1967) kaj Esperanta Bildvortaro (1988). – Tombo: Farkasréti 32/1-1 angulo.

23 JUN

Antaŭ 60 jaroj naskiĝis Tibor PAPP (1947-2003) plastindustria teknikisto en la urbo Debrecen. Fondinto-redaktoro de Debrecena Bulteno (1980-2003) aperinta sur 8000 paĝoj, kiujn plenigis plejparte liaj artikoloj, tradukoj k aliaj kontribuoj. Krom ĝi li tradukis pli ol dudek librojn. DB mem kaj aliaj libroj estas atingebla rete: http://debrecenbulteno.atw.hu/ . Hungara Esperanto-Asocio: membro de 1974, komitatano 1977-1990, prezidiano 1990-1994, sekr. de Hajdu-Bihar Dep. Kom. de 1975-1999, sekr. de Biologia kaj Ornitologia Rondo Esperantista de 1981, kun Béla MÉSZÁROS redaktis, presigis kaj eldonis en Debrecen dek numerojn (1982-2003) de ĝia revuo Mevo, sekr. de E-Societo Debrecen kaj ĝia Regiono, organizis kaj gvidis kursojn, distingita per Honorinsigno de HEA (1988).

24 JUN

Antaŭ 120 jaroj naskiĝis Frigyes KARINTHY (1887-1938) hungara verkisto, poeto kaj la plej populara hungara humoristo. Frue li interesiĝis pri la ideo de Internacia Lingvo, kvankam ne ellernis ĝin. Li ĉiam pretis apogi la ideon kaj la movadon, kaj kiel jam fama verkisto volonte donis sian nomon al diversaj iniciatoj kaj organizoj, ekz. kun sia verkisto-amiko Dezső KOSZTOLÁNYI en 1930 partoprenis en literatura vespero de esperantistoj kaj laŭtlegis. Li estis vicprezidanto de Propaganda Komitato de Lingvo Internacia (1918-1922) kaj estis prezidanto de Hungarlanda Esperanto-Societo (1932-1938). – Karinthy-memorlokoj: Eszperantáliák Magyarországon. ► http://eventoj.freeweb.hu/zeo-hu/ratkai3.htm

25 JUN

Antaŭ 70 jaroj la (jud-devena) Ferenc BRAUN E-ista presisto, komisiito de la Eldonejo Literatura Mondo alvenis en Ŝanhajon kun la celo prepari transloĝiĝon de la eldonejo al Fora Oriento, kie la antisemitismo estis tute malgrava fenomeno. Post 13 tagoj Japanio atakis Ĉinion kaj okupis ankaŭ Ŝanhajon. Braun tre malfacile fuĝis al Hongkongo, kie li ekorganizis la presadon. Kelkaj E-lingvaj eldonaĵoj jam aperis, kiam venis pliaj palgoj. La fondinto-posedanto de Literatura Mondo, (la juddevena) Vilmos BLEIER, fuĝinta el Hungario tiun tagon mortis en Parizo, kiun la germanaj trupoj okupis ĝin. Krome kiam milita stato estiĝis inter Hungario kaj Britio, Braun iĝis ŝtatano malamika kaj la angloj ĵetis lin en koncentrejon. Kvankam la japanoj okupantaj la urbon liberigis lin, finfine la urbon reokupis la angloj. Dum la militeventoj malaperis aŭ neniiĝis ĉiuj esperantaĵoj (inter ili ekzemple la jam en foliojn presita Dekameron de Bocaccio). Tiel finiĝis la „posthistorio” de Literatura Mondo.

14 JUL

Antaŭ kvindek jaroj, en Tago de Fervojistoj (kiu okazas ĉiun duan dimanĉon de julio) en 500 ekzempleroj aperis la unua numero de Hungara Fervojista Mondo. Ĝi estis la n-roj 1-2. por la unua duonjaro. Ĝi aperis kiel revuo de Fervojista Fako de HEK, kvankam tiu fako oficiale fondiĝis nur la 15-an de novembro. La revuon fondis kaj redaktis d-ro István BÁCSKAI. Dum duonjarcento post BÁCSKAI 1962-1964 Simon CSÓRA, 1969-1980 Pál KRISTEK, 1983-1984 Ferenc PHERSY, 1985-1989 János PATAY kaj de 1993 István GULYÁS estis la redaktoroj (n la ceteraj ajroj komitato redaktis). La fondinto BÁCSKAI en 1962 iĝis respondeca redaktoro, kaj de 1984 ĝis sia morto en 1995 respondeca eldonanto de la revuo.

22 JUL

Antaŭ 30 jaroj mortis D-ro Vince TÓTH (1894-1977) policisto, ekspertizo i. a. pri E-aj aferoj en la politika sekcio de Budapeŝta Ĉefkapitanejo, polickapitano en la urbo Ungvár (1939-1944) kaj policisto ankaŭ post la milito. Eisto ekde 1910. Liaj tradukoj aperis en E-revuoj kaj en la polica fakrevuo Magyar Rendőr. Tradukinto de Kriminologio de Rusztem VÁMBÉRY (1928). Por apogi la eldon-agadon en la dudekaj jaroj li organizis Hungaran Esperanto-Instituton, financis la unuan periodon de Literatura Mondo kaj eldonon de La tragedio de l’homo de Madách. Lia Vortaro de oficialaj radikvortoj de Esperanto aperis en kvar eldonoj (1923-1937). Distingita per Jubilea Stelo (arĝenta) de Varsovia Jubilea Kongreso, pro Pionira Agado (1937). Hungarlanda Esperanto-Societo: sekretario 1923-1924. Hungara Katolika Esperanto-Societo: ejestro 1938-1940, prokuroro 1941-1942. Hungara Esperanto-Federacio: komitatano 1938-1939, direkciano 1939-1942. IEL-fakdelegito pri polico en Bp. 1937-1939, 1946, delegito en Ungvár 1940-1941. UEA-fakdelegito pri polico kaj filatelio en Bp. 1947-1951, 1956-1977.

26 JUL

Antaŭ 120 jaroj, laŭ la internacia (gregoriana) kalendaro la 26-an de julio (laŭ la rusa kalendaro la 14-an de julio) 1887 aperis la lingvoprojekto de Lazar Markoviĉ ZAMENHOF en Varsovio, Rusio. Tiun ruslingvan libron li aperigis sub la plumnomo Dr. Esperanto. Ĝia titolo estis Meĵdunarodnij jazik. Predislovie i polnij uĉebnik por Rusoj. [Lingvo Internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro por rusoj.] Li ne nur sukcesis realigi la principojn de Jan Amos Komenský, sed ankaŭ trovis la konvenan nomon: Lingvo Internacia. Okaze de la datreveno jam aperadas artikoloj, kiuj ripetas erarojn kaj falsigojn:

►Post la sukcesoj de la nova lingvo oni kvazaŭ ŝtelis ĝian nomon (ekzemple Linguo Internaciona Ido). Ili estas nur epigonoj de Internacia Lingvo. Aliaj uzis la epiteton internacia por diversaj etnaj (naciaj) lingvoj, kiuj nur akcesore havas ankaŭ internacian funkcion. Malgraŭ tiu epiteto ajna etna lingvo restas nur etna lingvo.

►La 25-an de aŭgusto ĝi aperis ankaŭ pole, kaj la 24-an de novembro france kaj germane. Tiujn kvar broŝurojn ekde 1888 oni mencias kune, kaj ekde 1912 kun majuskloj: Unua Libro.

►Anstataŭ la ĝusta dato ofte aperis ankaŭ la (rusa) 21-a de majo, kiu estas en la libro mem, tiu estas nur dato de la cenzuro kaj ne aperdato.

►La plumnomon de la aŭtoro oni ne rajtas „traduki” aŭ alimaniere falsigi en titol-priskribo. Ĝi komenciĝas per „Dr.” en ĉiuj kvar lingvoj, kaj „D-ro” estas falsigo.

►Ofte oni false prezentas la titolpaĝon de Unua Libro Esperant-lingve. La E-lingva titolpaĝo kun eldonjaro 1887 kaj presita per titutempaj literstiloj fakte estas nur traduko aperinta nur en 1948!

►Ĝuste: la unua E-lingva verko de D-ro Esperanto aperis en februaro 1888 kun la titolo Dua Libro de l’lingvo internacia, Kajero No. 1., kaj la dua E-lingva verko en junio 1988 kun la titolo Aldono al la „Dua Libro de l’Lingvo Internacia”.

Hejmen